Bản quyền ảnh?

[jaimelinh]

Em post vào mục tán gẫu hỏi các bác về bản quyền ảnh. Trong những trường hợp sau:
1. Người chụp ảnh thuê mẫu để chụp theo y/c của người chụp ảnh.
2. Mẫu thuê người chụp ảnh để chụp theo y/c của mẫu.
3. Người chụp tình cờ chụp mà mẫu không biết.
4. Mẫu vô tình đi vào khuôn hình.

Theo các bác với những trường hợp trên thì bản quyền bức ảnh sẽ thuộc về ai?

[apham]

Bác tìm lại các chủ đề đã có trên VNPhoto nhé.

[jaimelinh]

Bác tìm lại các chủ đề đã có trên VNPhoto nhé.

Em cũng đã đọc chủ đề đấy, nhưng sau một hồi thì thấy hơi phức tạp, không áp dụng được. Em chỉ muốn hỏi từng trường hợp cụ thể như trên cho đơn giản, vì đây là nhưng trường hợp rất thường xảy ra. Cảm ơn các bác.

[Nikonian2006]

Bạn jaimelinh

1. Như anh apham đã nói với bạn ở trên, thật ra những vấn đề bạn hỏi trên forum đã có nhiều trả lời nhưng đúng như bạn nói khi đọc những bài đã viết cần phải có suy luận thì mới áp dụng được vào câu hỏi của bạn. Cũng đã lâu mình không viết bài trên forum cho nên chính vì vậy mình viết trả lời bên dưới theo chính xác từng câu hỏi của bạn theo thứ tự bên dưới. Vì những vấn đề này đã nói dài trên forum trong các topic trước cho nên mình chỉ trả lời ngắn gọn hơn các bài viết về luật pháp mà mình viết trên forum trước đây.

2. Khi người mẫu được bạn thuê để sản xuất ra một sản phẩm trí tuệ, người mẫu này không có quyền gì với sản phẩm bạn tạo ra. Tuy nhiên, bạn phải lưu ý một điều nhỏ là chỉ có những sản phẩm nào được tạo ra mà nằm trong thỏa thuận thuê mướn của bạn mới thuộc quyền sở hữu của bạn. Mình lấy ví dụ như trong shooting session bạn có chụp một số tấm ảnh mà nó hoàn toàn không nằm trong thỏa thuận thì việc sử dụng những tấm ảnh đó có thễ dẫn đến tranh chấp sau này tùy thuộc vào thực tế hoàn cảnh tấm ảnh đó tạo ra thế nào. Người bị chụp sẽ không tranh chấp với bạn về quyền sở hữu nhưng sẽ có thể tranh chấp với bạn về quyền sử dụng tấm ảnh ra public.

3. Khi người mẫu thuê bạn chụp, có hai vấn đề phát sinh là (i) quyền chủ sỡ hữu và (ii) quyền sử dụng ảnh. Phần này không trả lời được cho bạn rõ ràng hai quyền đó thuộc của ai mà phải xem thêm bằng chứng coi thỏa thuận bằng miệng hoặc văn bản của hai bên như thế nào. Ngoài ra, còn phải xem thêm thông thường photographer này đã làm thế nào với những khách hàng khác. Nói cách khác, câu hỏi của bạn vẫn chưa đủ để biết được câu trả lời. Ví dụ, model thuê photographer chụp nhưng có bằng chứng cho thấy ý định của họ là họ nhờ bạn chụp và họ sẽ làm chủ sở hữu những bức ảnh (hoặc họ ngăn quyền sử dụng public của bạn) thì quyền đó phải thuộc về model.

4. Khi người mẫu bị chụp tình cờ, để tránh trả lời lại bạn hãy xem lại câu trả lời chi tiết của mình post cách đây vài tháng trong room thảo luận liên quan đến paparazzi.

5. Khi mẫu vô tình đi vào khuôn hình, có rất nhiều tình huống xảy ra mà phải xem thêm thực tế mới quyết định được. Vào lúc đó phải xem với tư cách là người khách quan reasonable person trong bức ảnh bạn tạo ra ý định của bạn là gì. Nếu như bạn chụp một bức ảnh phong cảnh mà có model vô tình đi qua và model đó chỉ là một component nhỏ trong bức ảnh để làm phụ trội cho nội dung phong cảnh thì không có vấn đề gì về bản quyền cả. Sản phẩm đó là của bạn. Nếu như photographer chụp mà chủ ý lấy model đi vào khuôn hình làm điểm nhấn chủ đạo của bức ảnh thì phải xem thêm nhiều yếu tố khác ví dụ như bạn chụp ảnh đó có ở nơi công cộng hay không, bạn chụp bức ảnh đó mục đích để làm gì (có mục đích đi vu khống người khác không chẳng hạn). Mình chỉ lấy ví dụ ít, phải xem rất nhiều yếu tố trong đó. Ở đây model sẽ không tranh chấp với bạn về quyền sở hữu mà họ tranh chấp với bạn về việc bạn sử dụng hình ảnh của họ trên public để tạo ra lợi nhuận thương mại cho bạn.

6. Nếu còn thắc mắc thì post lên cho mình biết.

[jaimelinh]

Cảm ơn câu trả lời của bác.
Ở Việt Nam vấn đề bản quyền thì chắc ai cũng hiểu là rất kém dẫn tới trong hợp đồng thường chỉ là hợp đồng miệng, không nhiều điều khoản ràng buộc chặt chẽ.

Câu chuyện thứ nhất như này: Hồi Tết vừa rồi, gia đình em có thuê chụp ảnh và quay phim mừng thọ bà ngoại. Tất nhiên là chỉ nói ngày giờ, địa điểm và giá tiền với thợ chụp ảnh, làm video thôi. Chất lượng video và ảnh thì em không bàn tới. Sau đó thợ ảnh có trả cho gia đình khoảng 30 tấm và 1 đĩa cd video (số ảnh rửa ra và cd theo đơn giá tính vào hợp đồng). Sau đó gia đình có đề nghị cho xin file gốc và video thì thợ ảnh không hợp tác. Đầu tiên là thợ ảnh bảo gia đình gửi USB đến rồi copy cho. Nhưng sau 2 tuần vẫn chưa được, gia đình liên hệ lại thì thợ ảnh bảo không còn file và phải ra cửa hàng in ảnh đề tìm (nếu còn), còn muốn phóng to ảnh cả gia đình hoặc rửa thêm cho nhiều người thì thợ ảnh sẽ scan ảnh nhỏ rồi phóng lên (chất lượng theo em biết là sẽ giảm rất nhiều khi in từ file).
Các bác cho em hỏi trong trường hợp này thì file ảnh chụp thuộc thợ ảnh hay của gia đình em? Em chưa bàn tới việc thợ ảnh lấy ảnh này để quảng cáo cho hiệu có cần đồng ý của gia đình em hay không, em chỉ muốn biết việc gia đình yêu cầu copy lại file chụp có vấn đề gì không mà sao thợ ảnh gây khó dễ như vậy?
Em nhớ hồi xưa chụp film. Sau khi rửa ảnh thì hiệu ảnh vẫn trả kèm ảnh và film đã rửa cho gia đình.

Câu chuyện thứ 2: Em có mấy tấm ảnh chụp lưu niệm, muốn rửa ra vài tấm tặng mọi người. Tất nhiên chụp không được đẹp nên khi đem in em có nói với cửa hàng là chỉnh sửa giúp em cho mặt mũi sáng sủa, màu sắc tươi tắn một chút. Sau khi sửa và in, cửa hàng lưu lại những ảnh chỉnh sửa đó, và em có đề nghị copy lại (vì em không biết PTS) chỉ để lưu thôi. Nhưng cửa hàng cũng làm khó dễ chỉ copy mỗi một tấm và còn thu nhỏ dung lượng lại. Cho em hỏi, việc cửa hàng lưu lại những bức ảnh như thế và không copy lại cho em có đúng không? Không biết ở nước ngoài có như thế không hay chỉ ở Việt Nam? Mà không hiểu cửa hàng làm vậy để làm gì? Vì lần sau em không quay lại nữa mặc dù phục vụ nhanh và rẻ.

Cảm ơn các bác đã nghiên cứu những trường hợp trên và trả lời thắc mắc của em. Xin cảm ơn.

[Nikonian2006]

Bạn jaimelinh

1. Ở Việt Nam có hai vấn đề mà ngày nào nếu chưa giải quyết xong thì lĩnh vực phát triển sản phẩm trí tuệ của Việt Nam không phát triển được. Vấn đề thứ nhất là luật pháp chưa đủ tốt không đủ sức lập lại trật tự kỷ cương trong xã hội. Từ vấn đề đó, sản sinh ra mỗi ngày việc dùng chùa sản phẩm trí tuệ của người khác đã trở thành thói quen của đa số. Mọi người xem việc dùng chùa đó như là một việc bình thường. Càng ngày thói quen càng trở nên phổ biến đến mức muốn sửa nó rất khó. Bây giờ bạn kêu gọi mọi người tự nguyện tôn trọng sản phẩm trí tuệ của người khác là rất khó khăn.

2. Trong câu hỏi đầu tiên của bạn, có hai vấn đề phát sinh cần phải lý giải. Vấn đề thứ nhất là phải xem coi bạn có bằng chứng nào rõ ràng cho thấy bạn đã thỏa thuận với bên chụp ảnh để khi họ chụp xong thì họ phải giao ảnh gốc cho bạn hay không. Nếu như không có bằng chứng nào về việc này cả thì vấn đề thứ hai phải tìm hiểu. Đó là thông lệ của photographer này làm việc với những khách hàng khác như thế nào (khi không có thỏa thuận đặc biệt) và thông lệ của các photographer khác trong cùng lĩnh vực làm việc như thế nào. Theo mình có biết thì photographer ở Việt Nam không có đưa file gốc trừ phi có thỏa thuận riêng rõ ràng trước đó. Vì vậy, bạn phải xem lại việc này, cần phải tìm hiểu thêm thực tế câu hỏi.

3. Trong câu hỏi số hai, trường hợp của bạn hỏi trong tiếng Anh mình học gọi là derivative work of copyright nghĩa là tạo ra một sản phẩm mới dựa trên một sản phẩm có bản quyền. Mình sẽ cần phải quay lại ngày mai để giải thích thêm tất cả các ngóc ngách của vấn đề derivation. Mình chỉ tạm thời nói ngắn gọn thế này, trong trường hợp cụ thể bạn hỏi như trên với thực tế đã ghi, phần sản phẩm trí tuệ mà họ tạo ra (sửa chửa ảnh của bạn không nói đến ảnh gốc) là sản phẩm của họ. Họ có quyền từ chối không đưa cho bạn. Xét về thông lệ, họ không trả ảnh lại cho bạn với những shop lớn là vì đông khách quá làm như thế mấy thời gian chứ mấy công đoạn đó chắc là dễ dàng không đến mức phải tranh chấp với nhau copyright như vậy.

[vbdt]

Cảm ơn câu trả lời của bác.
Ở Việt Nam vấn đề bản quyền thì chắc ai cũng hiểu là rất kém dẫn tới trong hợp đồng thường chỉ là hợp đồng miệng, không nhiều điều khoản ràng buộc chặt chẽ.

Câu chuyện thứ nhất như này: Hồi Tết vừa rồi, gia đình em có thuê chụp ảnh và quay phim mừng thọ bà ngoại. Tất nhiên là chỉ nói ngày giờ, địa điểm và giá tiền với thợ chụp ảnh, làm video thôi. Chất lượng video và ảnh thì em không bàn tới. Sau đó thợ ảnh có trả cho gia đình khoảng 30 tấm và 1 đĩa cd video (số ảnh rửa ra và cd theo đơn giá tính vào hợp đồng). Sau đó gia đình có đề nghị cho xin file gốc và video thì thợ ảnh không hợp tác. Đầu tiên là thợ ảnh bảo gia đình gửi USB đến rồi copy cho. Nhưng sau 2 tuần vẫn chưa được, gia đình liên hệ lại thì thợ ảnh bảo không còn file và phải ra cửa hàng in ảnh đề tìm (nếu còn), còn muốn phóng to ảnh cả gia đình hoặc rửa thêm cho nhiều người thì thợ ảnh sẽ scan ảnh nhỏ rồi phóng lên (chất lượng theo em biết là sẽ giảm rất nhiều khi in từ file).
Các bác cho em hỏi trong trường hợp này thì file ảnh chụp thuộc thợ ảnh hay của gia đình em? Em chưa bàn tới việc thợ ảnh lấy ảnh này để quảng cáo cho hiệu có cần đồng ý của gia đình em hay không, em chỉ muốn biết việc gia đình yêu cầu copy lại file chụp có vấn đề gì không mà sao thợ ảnh gây khó dễ như vậy?
Em nhớ hồi xưa chụp film. Sau khi rửa ảnh thì hiệu ảnh vẫn trả kèm ảnh và film đã rửa cho gia đình.

Câu chuyện thứ 2: Em có mấy tấm ảnh chụp lưu niệm, muốn rửa ra vài tấm tặng mọi người. Tất nhiên chụp không được đẹp nên khi đem in em có nói với cửa hàng là chỉnh sửa giúp em cho mặt mũi sáng sủa, màu sắc tươi tắn một chút. Sau khi sửa và in, cửa hàng lưu lại những ảnh chỉnh sửa đó, và em có đề nghị copy lại (vì em không biết PTS) chỉ để lưu thôi. Nhưng cửa hàng cũng làm khó dễ chỉ copy mỗi một tấm và còn thu nhỏ dung lượng lại. Cho em hỏi, việc cửa hàng lưu lại những bức ảnh như thế và không copy lại cho em có đúng không? Không biết ở nước ngoài có như thế không hay chỉ ở Việt Nam? Mà không hiểu cửa hàng làm vậy để làm gì? Vì lần sau em không quay lại nữa mặc dù phục vụ nhanh và rẻ.

Cảm ơn các bác đã nghiên cứu những trường hợp trên và trả lời thắc mắc của em. Xin cảm ơn.

Em xin trả lời giúp bác chủ câu hỏi "tại sao" trong hai câu chuyện mà bác đã nêu ở trên với thực tế em biết ở VN.

* Chuyện thứ nhất:
Do một số bác thợ chụp hình và quay phim không tự mình làm Photoshop (PS), cũng như dựng phim mà giao cho lab hoặc chỗ chuyên dựng phim làm. Mà công đoạn làm PS ở các lab là họ crop file hình đó về size rọi ảnh trước rồi mới chỉnh sửa, và tất nhiên file cuối cùng họ lưu lại và giao cho thợ chỉ là file với size ảnh rọi. Như vậy, bản thân người thợ đó cũng không có trong tay file ảnh đã chỉnh sửa với size gốc. Tới đây chắc bác chủ sẽ hỏi vậy còn file gốc của thợ chụp ảnh đâu? Em xin thưa là: cái thẻ nhớ đó họ đã tái sử dụng cho những đám khác sau khi đã copy file cho lab mất rồi.

* Câu chuyện thứ hai:
Sở dĩ lab họ không giao cho bác file họ đã chỉnh sửa vì họ sợ bác sẽ dùng file đó đem rọi ở chố khác như vậy họ sẽ mất khoản thu nhập về việc rọi ảnh cho bác. Do trình độ các người làm PS ở các lab là khác nhau, nên không file lab nào cũng cho ra ảnh đúng ý của bác.

[jaimelinh]

Bạn jaimelinh

2. Trong câu hỏi đầu tiên của bạn, có hai vấn đề phát sinh cần phải lý giải. Vấn đề thứ nhất là phải xem coi bạn có bằng chứng nào rõ ràng cho thấy bạn đã thỏa thuận với bên chụp ảnh để khi họ chụp xong thì họ phải giao ảnh gốc cho bạn hay không. Nếu như không có bằng chứng nào về việc này cả thì vấn đề thứ hai phải tìm hiểu. Đó là thông lệ của photographer này làm việc với những khách hàng khác như thế nào (khi không có thỏa thuận đặc biệt) và thông lệ của các photographer khác trong cùng lĩnh vực làm việc như thế nào. Theo mình có biết thì photographer ở Việt Nam không có đưa file gốc trừ phi có thỏa thuận riêng rõ ràng trước đó. Vì vậy, bạn phải xem lại việc này, cần phải tìm hiểu thêm thực tế câu hỏi.

3. Trong câu hỏi số hai, trường hợp của bạn hỏi trong tiếng Anh mình học gọi là derivative work of copyright nghĩa là tạo ra một sản phẩm mới dựa trên một sản phẩm có bản quyền. Mình sẽ cần phải quay lại ngày mai để giải thích thêm tất cả các ngóc ngách của vấn đề derivation. Mình chỉ tạm thời nói ngắn gọn thế này, trong trường hợp cụ thể bạn hỏi như trên với thực tế đã ghi, phần sản phẩm trí tuệ mà họ tạo ra (sửa chửa ảnh của bạn không nói đến ảnh gốc) là sản phẩm của họ. Họ có quyền từ chối không đưa cho bạn. Xét về thông lệ, họ không trả ảnh lại cho bạn với những shop lớn là vì đông khách quá làm như thế mấy thời gian chứ mấy công đoạn đó chắc là dễ dàng không đến mức phải tranh chấp với nhau copyright như vậy.

2. Theo thông thường khi chụp film trước đây đều có trả film cho khách, không hiểu sau khi chuyển sang số thì thông lệ ở Việt Nam có thay đổi không? Ở nước ngoài thì nếu không có thỏa thuận trước (có thể không nghĩ tới để thỏa thuận) thì thợ ảnh có trả file gốc cho người thuê chụp không ạ?

3. Điểm này em không đồng ý lắm: Nếu xét cặn kẽ ra là như này: Em mang file gốc của em đến thuê họ in ảnh. Trước đó em cũng có y/c họ chỉnh sửa cho đẹp một chút. Như vậy cũng có thể hiểu là em thuê chỉnh sửa cho em, thì sản phẩm sau khi chỉnh sửa không thể là của họ được, mà vẫn phải là của em chứ. Ý kiến của em như vậy các bác thấy có được không? vì không có lý do gì họ chỉnh sửa xong một chút thì thành của họ được. Trước kia em có làm chế bản điện tử (nói cho oai thế chứ thực ra là làm đánh máy và photocopy) thì khi khách hàng mang một file văn bản (đồ án, báo cáo...) ra hàng em để in. Em đều chỉnh sửa nếu người ta có yêu cầu (chỉ đơn giản, căn lề, soát chính tả, dàn trang, chỉnh font chữ... thôi) rồi mới in ra. Sau đó em vẫn copy trả cho họ file đã chỉnh sửa vì đấy là sản phẩm của họ chứ không thể vì em chỉnh sửa một chút như vậy mà thành của em được. Nếu KH có yêu cầu xóa khỏi máy tính của em thì em cũng sẵn sàng xóa. Em nghĩ in ảnh với in tài liệu sẽ không có sự khác nhau đúng không các bác? Như vậy các hiệu in ảnh liệu có hơi xâm phạm bản quyền ảnh không?

Theo bác VPDT nói thì có lẽ do chất lượng phục vụ của Việt Nam mình manh mún quá bác nhỉ? Em sẽ không quay lại bác thợ không copy cho em file gốc (bản quyền thuộc về ai chưa tính đến nhưng mình cảm thấy không hài lòng rồi). Cửa hàng in ảnh chỉ vì không copy file cho em em cũng cảm thấy không hài lòng, em cũng sẽ không quay lại lần thứ 2, như vậy mục đích giữ khách và doanh thu sẽ không đạt được rồi. Em chỉ hy vọng các photoghrapher ở Việt Nam có cách nhìn khác được không nhỉ? Em không phải là người khó tính, khi không hài lòng về dịch vụ thì e sẽ lại chọn dịch vụ ở cửa hàng khác, nếu các cửa hàng đều như vậy có lẽ em học thêm PTS, tự đầu tư cái máy in ảnh của riêng mình vậy.
Xin cảm ơn các bác.

[Nikonian2006]

1. Cám ơn bạn vdbt đã dành thời gian cung cấp thêm thông tin ở trên về thực tế ở Việt Nam. Nhân tiện, cám ơn bạn trước đây đã ký vào trong sách ảnh gửi tặng cho mình.

2. Bạn jaimelinh, như mình đã viết bài hôm qua, lẽ ra hôm nay khi mình quay trở lại mình sẽ tiếp tục nói thêm chi tiết về vấn đề bản quyền liên quan đến tạo ra sản phẩm trí tuệ từ sản phẩm đã có sẵn của người khác (derivative work). Tuy nhiên, khi mình đọc bài ở trên của bạn mình thấy bạn vẫn chưa hiểu rõ mình đã nói hoặc có thể là do lỗi của mình nói chưa rõ ràng cho nên bạn đã chưa hiểu đúng về derivative (ở điểm mà bạn đã nói không đồng ý ở trên). Trong bài đầu tiên mình không có nói là "sản phẩm sau khi chỉnh sửa là của họ". Mình không có nói như vậy. Mình chỉ nói là phần mà họ sửa trên sản phẩm của bạn là thuộc về của họ, họ không thể đưa cho bạn nếu họ không muốn.

3. Vì việc mình thấy qua bài viết phản hồi của bạn có nhiều điều bạn chưa rõ. Nếu mình lại tiếp tục nói sâu thêm về derivative cho các bạn khác đọc, sẽ có khả năng bạn sẽ bị rối. Vì vậy, mình đề nghị thế này. Bạn bỏ qua hoàn toàn tất cả những gì mình đã nói ở trên, xem như là không có. Làm như vậy bạn sẽ không bị rối và mình nói ngắn gọn trở lại trong tình huống của bạn như dưới đây:

3.1 Đối với vấn đề thứ nhất giữa bạn và photographer:

- Đầu tiên là bạn xem lại bạn và họ có thỏa thuận riêng với nhau là khi họ chụp xong họ phải giao ảnh gốc cho bạn hay không.

- Nếu không có thỏa thuận, bạn tìm hiểu xem photographer ở Việt Nam theo thông lệ nói chung có cung cấp ảnh gốc sau khi chụp hay không. Mình đã có nói là mình biết đa số là không cung cấp ảnh trừ phi có thỏa thuận rõ ràng với nhau trước khi chụp.

- Nếu như đã là thông lệ làm việc ở Việt Nam thì bạn phải chấp nhận điều đã xảy ra. Vấn đề ở đây là, nếu bạn muốn lấy ảnh, sau này bạn phải có thỏa thuận rõ ràng với photographer trước khi chụp.

- Về vấn đề này ở nước ngoài hay Việt Nam đều như vậy cả. Nếu bạn không thỏa thuận trước với họ, họ không có giao ảnh gốc cho bạn.

3.2 Về vấn đề thứ hai giữa bạn và shop rửa ảnh:

- Mình thật sự không biết shop ở Việt Nam làm việc thế nào.

- Ở nước ngoài, việc giữ bản copy file gốc của bạn sau khi rửa xong không có liên qun gì đến luật copyright cả. Nó chỉ liên quan đến copyright khi nào họ sử dụng sản phẩm của bạn để tạo ra lợi ích thương mại cho họ. Lẽ ra phần này mình đã định nói rõ hơn về derivative work nhưng mà mình sợ bạn lại rối nên mình không nói tiếp. Sau này sẽ có dịp mình nói tiếp cho các bạn khác trong forum theo dõi.

- Việc mà họ không trả lại file họ đã chỉnh sửa cho bạn, giả sử là họ không dùng nó để làm gì cả, chỉ thuần túy là sự tiện lợi tránh làm mất thời gian của họ.

- Nếu là vậy thì trừ phi việc này làm cho bạn mất một số tiền rất lớn, việc này không đáng phải mang ra tranh chấp kiện tụng. Không phải vấn đề tranh chấp pháp lý nào cũng phải đem luật pháp ra tranh chấp với nhau. Phải xem là nó có hiệu quả về kinh tế hay không đã.

- Bạn hãy cứ xem thông lệ cửa hàng ở Việt Nam họ làm thế nào và sau này bạn cần phải thỏa thuận với họ trước. Nếu như trước khi rửa và giao ảnh gốc họ đồng ý rõ ràng sẽ trả lại ảnh (đã sửa) cho bạn thì bạn chọn cửa hàng đó rửa.

- Nếu như hầu như tất cả các cửa hàng ở Việt Nam đều không trả file lại thì đây là thông lệ mà bạn cần phải làm theo trừ phi bạn phải thỏa thuận khác đi trước đó. Xem như điều đã xảy ra với bạn là kinh nghiệm.

- Khi bạn đến rửa ảnh, bạn bỏ tiền ra mục đích chính là họ rửa cho bạn chứ không phải họ sửa cho bạn. Vì vậy, không nên mong chờ mặc định là họ phải trả file sửa lại cho bạn. Nếu muốn điều đó, phải có thỏa thuận rõ ràng với nhau.

4. Trong lần giải thích này, mình đã cố gắng nói rất đơn giản và rõ ràng. Nếu bạn vẫn còn bị rối thì mình xin lỗi có lẽ do mình viết chưa đủ.

[vbdt]

@ Nikonian2006: bác cám ơn làm em ngại quá. Rất mong có dịp được diện kiến bác ở SG.
@ Jaimelinh: những gì mình nói ở bài trước thì đa số các bác thợ chụp tiệc cưới, hỏi, sinh nhật...đều làm thế. Tuy nhiên, cũng có thợ giao file gốc đã chỉnh sửa cho khách, vì những người này họ tự làm PS ở nhà chứ không đưa cho lab.
Ngoài ra, nếu bác chụp ảnh cưới ngoại cảnh thì sẽ có hai trường hợp sau xảy ra tùy theo tiệm áo cưới hoặc studio:
1/ Tiệm chỉ giao cho bác file đã chỉnh sửa với size rất nhỏ, chỉ đủ để làm slide show chiếu ở nhà hàng chứ không giao file gốc hoặc file gốc đã chỉnh sửa. Nếu bác muốn vãn muốn lấy file gốc thì họ sẽ đòi thêm tiền.
2/ Tiệm chấp nhận giao file gốc (thường là file RAW) chưa chỉnh sửa. Nếu bác muốn lấy file đã chỉnh sửa với size gốc, bác file trả tiền touch ảnh cho họ.
P/s: những file mà họ giao cho bác chỉ là những file mà bác đã chọn để làm album, chứ không phải tất cả những file đã chụp mà bác không chọn.