“… Chằng chịt như ma trận là hẻm, hẻm và hẻm. Trong những con đường nhỏ chỉ vừa vặn cho một chiếc xe đạp cũng có nhà. Thế nhưng, Sài Gòn quyến rũ ở những con hẻm với những ngôi nhà không số nhưng chứa đựng rất nhiều thâm tình, sẻ chia buồn vui không dứt. Hẻm Sài Gòn như lạch nhỏ chảy ra sông, như sông chảy ra biển. Hẻm Sài Gòn chi chít chảy ra đường lớn rồi hòa vào những đại lộ … Chính những hẻm phố nhỏ của Sài Gòn chứng kiến bao biên thiên lịch sử đủ để Sài Gòn tạo nên một “bảng màu” văn hóa rực rỡ và độc đáo …” – theo “Sài Gòn tản văn – Hẻm phố thông ra thế giới", NXB Hội Nhà văn và Công ty TNHH Sách Phương Nam.
Ngày xưa tôi ở khu ngã Bảy Sài Gòn, nơi nổi tiếng với những địa danh như Bà Hạt, Chuồng Bò, bến xe Lê Hồng Phong, chợ hoa Hồ Thị Kỷ; hay xa hơn một chút là chung cư Nguyễn Thiện Thuật, Bàn Cờ, cư xá Đô Thành hay chợ Vườn Chuối. Những ai đã từng sống ở khu vực này, ắt hẳn sẽ biết về “thế trận” đường hẻm chằng chịt, len lỏi khắp nơi để những con đường chính như 3 tháng 2, Lê Hồng Phong, Điện Biên Phủ, Nguyễn Đình Chiểu, Lý Thái Tổ, Nguyễn Thị Minh Khai, … gần như có thể thông hết qua nhau.
Hồi đó gia đình tôi ở trong một con hẻm nhỏ của đường Lê Hồng Phong. Tuổi thơ của tôi vì thế gắn liền với những con hẻm. Sáng ngủ dậy là chạy tọt vô bên trong hẻm để ăn sáng. Đi vài bước đến cuối hẻm thì đã có cơm tấm, hủ tíu, xôi, cháo, … đủ các loại. Đi học thì cũng len theo những con hẻm để qua khu chung cư Nguyễn Thiện Thuật mà đến trường. Bao trò chơi tuổi thơ của tôi cũng diễn ra trong không gian của những con hẻm: tạt lon, chọi hình, bắn bi, đá banh, … Có đoạn hẻm bề ngang chỉ bằng sải tay người lớn nhưng đám trẻ con vẫn cứ có thể tụ tập chơi đùa từ ngày này qua tháng nọ, năm này đến năm kia không bao giờ chán. Tối nằm trong nhà, cái không gian hẻm dường như vẫn len lỏi vào đến tận giường ngủ bởi những âm thanh “rất hẻm”: những tiếng rao bánh chưng bánh giò, tiếng gõ lách cách của người bán hủ tíu gõ, tiếng xóc xẻng của những người đi đấm bóp giác hơi dạo hay đơn giản là tiếng xe hay tiếng kéo cửa của người hàng xóm đi làm về muộn.
Hẻm nhỏ, vì thế mà thân tình! Đi ra đi vào, nhường đường tránh bước vì thế mà biết hết mặt nhau. Những buổi chiều gió mát, bắc ghế ra ngồi trước cửa nhà mình thì cuộc trò chuyện đã có thể râm ran từ đầu đường đến cuối hẻm. Trong hẻm có nhà bày vài cái bàn bán ly cà phê hoặc đồ ăn sáng, cả xóm vì thế trở thành khách hàng thân thiết. Thỉnh thoảng một nhà trong xóm có hỷ sự hay tang gia, cả xóm cũng theo đó mà vui, mà buồn. Cũng có đôi khi đang khó ở trong người, chỉ toàn chuyện con chó con gà lại cũng đủ khiến hàng xóm láng giềng lời qua tiếng lại. Ấy vậy rồi ngủ một đêm sáng ngày thức dậy, chạm mặt nhau ở con hẻm nhỏ, lại mỉm cười, lại thăm hỏi, lại nhường đường. Hẻm nhỏ vì thế mà thân tình!
Cuộc sống cứ trôi và bao người Sài Gòn vẫn gắn chặt đời mình với hẻm. Dù đã bước ra đường lớn, dù có đi xe hơi, dù có làm việc ở những cao ốc văn phòng sang trọng, dù có đặt chân đến những đất nước phát triển với nhà chọc trời và đường cao tốc, … thì bao người Sài Gòn vẫn cứ quay về với cuộc sống bình dị và thân tình nơi con hẻm nhỏ nhà mình! Có thể hơi võ đoán một chút, nhưng tôi vẫn cứ muốn nghĩ và tin rằng, hẻm và cuộc sống ở những con hẻm chính là mạch ngầm nuôi sống Sài Gòn và con người Sài Gòn. Ai ở Sài Gòn mà không gắn cả đời mình hay ít nhất là một phần cuộc đời mình với hẻm? Và những ai đã từng sống với hẻm mà lại không có lúc nhớ đến nao lòng cái cảm giác nằm cuộn mình trong chăn, ngoài trời mưa rả rít và bất chợt nghe một tiếng rao!
…
Tôi quyết định thực hiện dự án ảnh “Sài Gòn - Hẻm”, ban đầu từ gợi ý của một người bạn, nhưng sâu sắc nhất là từ những trải nghiệm của bản thân mình với đời sống nơi những con hẻm nhỏ của Sài Gòn.
Với dự án này, tôi sẽ thực hiện trọn trong năm 2012, hy vọng bằng những chuyến đi, những ghi chép và nhất là những hình ảnh của mình, sẽ khắc hoạ được đời sống của Sài Gòn nơi những con hẻm.
Với dự án này, tôi không đặt ra mục tiêu phải đi hết các Quận, Huyện của Sài Gòn, mà chỉ tập trung khai thác những khu dân cư lâu đời của Sài Gòn, nơi mà đời sống hẻm đã tích tụ thành những nét văn hóa thể hiện trong nếp sống của người dân nơi đó. Có thể liệt kê trước một số khu vực như: khu Bàn Cờ - chung cư Nguyễn Thiện Thuật, cư xá Bắc Hải, cư xá Thanh Đa, khu người hoa ở Quận 5, Quận 6, khu bến Bình Đông, …
Về sản phẩm, tôi dự kiến sẽ công bố tổng cộng 360 bức ảnh và một số ghi chép (cảm xúc từ những chuyến đi sáng tác hoặc các thông tin lịch sử về địa bàn sáng tác). Tôi chọn con số 360, với hy vọng, bằng dự án này, có thể khắc họa được bức tranh toàn cảnh về đời sống văn hóa, xã hội của Sài Gòn và người Sài Gòn từ những con hẻm!
Tôi bắt đầu đây, dự án ảnh thứ hai của mình: “Sài Gòn - Hẻm”
_____
Dự án ảnh đã thực hiện: SÀI GÒN 2011